Zabawa należy do podstawowych aktywność dziecka, a jej wpływ na rozwój jest niezwykle istotny. Stanowi kluczowy element w budowaniu nowych umiejętności oraz wzmacnianiu rodzinnych więzi. Emocje to jeden z najważniejszych obszarów doświadczenia dziecka. Ma prawo ich nie rozumieć, nie umieć nazwać i nie wiedzieć jak sobie z nimi poradzić.
Można powiedzieć, że zabawa to język, jakim posługuje się dziecko.
Warto zatem właśnie za jego pomocą porozumieć się z nim, by móc wesprzeć, dowiedzieć się co przeżywa i jakich emocji doświadcza. Przestrzeń zabawy jako naturalny obszar ekspresji dziecka, można wykorzystać by uczyć je rozumienia tego co odczuwa oraz stosowania skutecznych zachowań radzenia sobie z tym. Emocją często towarzyszącą człowiekowi w dzieciństwie jest lęk. Warto zauważyć, że świat dziecka pełen jest nowości. Obcowanie z tym, co nowe często generuje niepokój. Możemy wyposażyć dzieci w umiejętności radzenia sobie z tym odczuciem w sposób konstruktywny między innymi poprzez następujące gry i zabawy.
1. Kwadratowy oddech
Wykorzystanie oddechu jako metody relaksacji czy ukojenia emocji o wysokim natężeniu jest szeroko stosowane w psychoterapii i może być użyte w codziennych doświadczeniach. Oddech zawsze jest przy nas. Pozwala uspokoić się, powrócić do chwili obecnej. Jak jednak pokazać dzieciom to przydatne, zawsze dostępne narzędzie, aby faktycznie zechciały go używać?
Warto podać przepis na relaksację oddechową w nieco uatrakcyjniony sposób. Poprośmy dziecko, aby znalazło i wskazało przedmiot obecny w danej przestrzeni, który ma kształt kwadratu. Może to być obraz, lustro, plakat. Następnie poprośmy, by zamknęło oczy i wyobraziło sobie tę rzecz. Wraz z wdechem rysuje w myślach – lub paluszkiem w powietrzu – jedną ramę kwadratu. Na wydechu drugą. Kolejny wdech trwa przy rysowaniu trzeciej ramy, a wydech zamyka ów kształt. Wdechy i wydechy mogą trwać po około cztery sekundy. Całą sekwencję powtarzamy trzykrotnie, za każdym razem przemierzając trasę wokół wszystkich boków kwadratowego przedmiotu.
2. Miasto marzeń
Tworzymy miasto z kartonu i artykułów papierniczych. Można wykorzystać wszystko, co podpowiada wyobraźnia. Miasto ma być miejscem, które będzie przyjemne i bezpieczne, pełnym radości i zabawy. Wspólny projekt jest wspaniałą okazją do rozmowy. Dzięki tworzeniu, nastawieniu na wspólną aktywność, kreujemy naturalną i niekonfrontacyjną atmosferę, sprzyjającą wyrażaniu myśli i uczuć w sposób bardziej spontaniczny. Jest to pozbawiona presji i stresu przestrzeń, daleka od formalnej sytuacji rozmowy, co nadaje dziecku swobodę w komunikacji i pozwoli bardziej się otworzyć. Podczas tworzenia warto ukierunkować rozmowę na to, co sprawia, że dziecko czuje się szczęśliwe, jakie momenty lubi wspominać, co sprawia radość. Wartościowe mogą okazać się pytania pośrednie, dotyczące mieszkańców miasta, np. co pomaga im żyć wspólnie w pogodnej atmosferze, jak się relaksują. Dziecko, opowiadając o doświadczeniach i myślach innych osób, ujawnia dorosłemu własne przeżycia. Przyjemna zabawa, której efekt jest widoczny, stanowi okazję do wzmocnienia poczucia kompetencji. Kiedy dziecko czuje się pewnie i kompetentnie podczas zabawy, jest bardziej skłonne do dzielenia się swoimi myślami i uczuciami.
3. Myślogra
Gra opiera się o założenie głoszące, że myśli, emocje i zachowania mają na siebie wzajemny wpływ. Sposób myślenia wpływa na sposób działania. Myśli mogą warunkować zachowanie i emocje. Zmiana postrzegania sytuacji, a nie jej samej, może przynieść duże korzyści manifestujące się w zachowaniu. Myśli mogą redukować lęk bądź go wzmacniać. Możemy zatem podzielić je na pomocne i niepomocne. Gra polega na rzucaniu do siebie piłeczką, wymawiając na głos daną myśl. Przykładowo, dziecko rzuca piłeczkę, mówiąc myśl niepomocną: „Nienawidzę świetlicy”. Łapiemy piłkę i wymawiamy pomocną myśl: „Mogę wykorzystać ten czas na pogranie z koleżanką”. Zanim odrzucimy piłkę, tworzymy kolejną niepomocną myśl i tym razem dziecko odpowiada myślą pomocną. Może wieczorem przed trudnym dniem można w ten sposób porzucać wspólnie piłką?
4. Pudełko supermocy
Zabawa ta wspiera budowanie własnej wartości oraz pozytywnej samooceny. Potrzebne będzie pudełko lub słoik. Warto pobawić się w ozdabianie go i podpisanie „Supermoce (imię dziecka)”. Do tego pudełka będziemy wkładać karteczki z „supermocą”. Są to umiejętności, cechy i zachowania, za które można siebie docenić. Mogą to być zadania, które udało się wykonać, ale również zachowania społeczne, jak np. pożyczenie czegoś czy dołączenie do zabawy. Do pudełka warto wrzucać te cechy, które chcemy wzmacniać w dziecku, udowadniając na podstawie jego doświadczeń, że już w pewnym stopniu je posiada. Działanie to pomaga ukierunkować jego uwagę (oraz naszą) na zasoby dziecka. Warto regularnie dorzucać kolejne cechy w zależności od tego, co się danego dnia wydarzyło. Istotną kwestią są również doświadczenia niepowodzenia w działaniu. Wtedy warto wrzucić takie cechy jak niepoddawanie się czy optymizm. Należy pamiętać, że „supermoce” mają służyć wsparciu, wzmacnianiu, a nie stanowić nagrodę.
Zabawa to naturalna sytuacja, której ogromny potencjał możemy wykorzystać, by w przyjemny sposób pomóc naszemu dziecku radzić sobie z trudnymi doświadczeniami.