Wrzesień to dla wielu osób czas wyzwań, początek nowych etapów. Powrót czy rozpoczęcie edukacji przedszkolnej lub szkolnej może powodować stres oraz lęk. Wiele dzieci doświadcza trudności w rozłące z rodzicami/opiekunami i pozostawaniem w szkole czy przedszkolu. Warto zauważyć, że sam lęk przed rozstaniem z bliską osobą jest naturalny. Stanowi jedną z oznak prawidłowego przebiegu rozwoju emocjonalnego. Problem powstaje wtedy, gdy poziom lęku uniemożliwia codzienne funkcjonowanie i powoduje cierpienie, z którym dziecko nie jest sobie w stanie poradzić. Jeśli lęk utrzymuje się długo po rozstaniu z rodzicem, dziecku trudno zaangażować się w aktywności w placówce, nie uspokaja się i nie adaptuje po czasie około miesiąca, taka sytuacja może skłonić do rozważenia czy dziecko nie doświadcza zaburzeń lękowych.
Jak rozpoznać objawy lęku separacyjnego?
- somatyzacja – zjawisko to polega na wyrażaniu dyskomfortu psychologicznego poprzez objawy cielesne. Dziecko może zgłaszać ból brzucha, głowy czy odczuwać nudności bądź inne dolegliwości. Kilkulatek nie mając narzędzi, by zrozumieć i wyrazić swoje emocje, manifestuje je poprzez ciało. Objawy te najczęściej występują podczas rozstania z bliską osobą, przed udaniem się do szkoły, przedszkola lub wieczorem przed pójściem spać.
- odmowa wyjścia, opór przed rozstaniem – dziecko może krzyczeć, przytulać się, płakać, może również przejawiać formy agresji jako sposób na pozostanie przy bliskiej osobie.
- natrętne myśli – możemy zaobserwować u dzieci tworzenie czarnych scenariuszy o rozstaniu z bliską osobą, obawy, że coś złego może się stać. Mogą to być wyobrażania o tym, że nikt nie wróci po nie, że bliską osobę spotka krzywda lub nastąpi wydarzenie, które spowoduje rozłąkę na zawsze. Dziecko może wyobrażać sobie sytuacje porwania czy choroby. Czysto teoretycznie sytuacje te mogą się zdarzyć, ale natężenie obaw dziecka nie odpowiada rzeczywistemu poziomowi zagrożenia.
- koszmary senne i problemy z zaśnięciem – dziecko może wymagać obecności opiekuna przy zasypianiu. Trudności ze snem mogą dodatkowo potęgować stres poprzez rozregulowanie rytmu dobowego.
- wzmożona potrzeba bliskości z rodzicem, osobą opiekującą się – dziecko może nie chcieć przebywać w osobnym pomieszczeniu podczas aktywności oraz w czasie zasypiania.
W jaki sposób możemy pomóc?
Stopniowanie
Pomocnym sposobem może być stopniowanie. Praktykuj krótkie okresy rozłąki, które stopniowo wydłużaj. Pomaga to dziecku przyzwyczaić się do sytuacji i zrozumieć, że rodzice zawsze wracają. Nie pozwalaj również na unikanie sytuacji lękotwórczych. Ważne jest, by oswajać dziecko z nowymi sytuacjami oraz rozłąką.
Szybkie pożegnania
Mimo trudności i buntu dziecka staraj się zapewnić krótkie i pewne pożegnanie. Przedłużanie tego momentu może potęgować emocje oraz uczyć, że podejmowane przez dziecka działania takie jak płacz, bunt przynoszą efekty – rodzic pozostaje z nim dłużej.
Rozmowy o emocjach
Warto pomóc dziecku zrozumieć emocje, których doświadcza. Zabawy pomagające w rozumieniu emocji oraz techniki relaksacyjne znajdziesz w artykule „Kreatywne zabawy terapeutyczne – wsparcie w doświadczaniu lęku”.
Rutyna
Codzienna rutyna daje dziecku poczucie bezpieczeństwa. Wie czego może się spodziewać. Doświadcza poczucia stałości, które ułatwia funkcjonowanie i redukuje poczucie niepokoju. Zadbaj o to, by dziecko wiedziało, jak będzie wyglądał jego dzień. Informuj, co będzie się działo kiedy ciebie nie będzie, co będziecie robić, kiedy odbierzesz je po zajęciach. Wyjaśnij, kiedy je odbierzesz, używając pojęć, które rozumie. Postaraj się minimalizować przestrzeń do domysłów i wyobrażeń dziecka. Unikaj nagłych zmian planów.
Pocieszanka i pożegnaczki
Pomocna może być przytulanka czy inny przedmiot, który nasuwa dziecku skojarzenia z bezpiecznym miejscem. „Pożegnaczki” to wymyślony wspólnie z dzieckiem zestaw czynności i zachowań, które stosuje się codziennie jako rytuał pożegnania, np. trzy klaśnięcia, dwa buziaki i dotknięcie się czołem lub „piątka”, dwa „żółwiki” itp. Dobrze jest wspólnie z dzieckiem wymyślić „pożegnaczek” w domu i nazwać go w ten sposób.
Lęk separacyjny można skutecznie złagodzić, dzięki stopniowemu przyzwyczajaniu do rozłąki, utrzymywaniu rutyny i wsparciu emocjonalnemu oraz poprzez tworzenie poczucia bezpieczeństwa i przewidywalności. Jeśli jednak obawy dziecka są szczególnie silne, warto skonsultować się z osobą wyspecjalizowaną w zakresie zdrowia psychicznego dzieci.