Ciąża i macierzyństwo często postrzegane są jako wyłącznie radosny moment w życiu pary. Reklamy telewizyjne, zdjęcia w mediach społecznościowych tylko utwierdzają nas w tym przekonaniu. Tymczasem obok takich uczuć jak radość równie często może pojawiać się smutek, lęk, niepewność lub złość. Wsparcie psychologiczne może być w tym czasie nie mniej istotne niż zadbanie o zdrowie fizyczne. Czy i kiedy warto skorzystać ze wsparcia okołoporodowego?
Przekaz społeczno-kulturowy dotyczący ciąży i narodzin dziecka może utrudniać kobietom zaakceptowanie wszystkich uczuć, które się w tym czasie pojawiają. Dominuje przekonanie, że przyszłą mamę czeka wyłącznie radość i szczęście, a niepokój i wątpliwości znikną dzięki tzw. instynktowi macierzyńskiemu. Tymczasem nieodłącznym elementem tego etapu życia bywa niepokój, złość, zmęczenie, a także niechęć do dziecka, smutek poporodowy (tzw. “baby blues”) czy depresja poporodowa.
“Badania wskazuję, że ok. 13–20 proc. matek oraz ok. 10 proc. ojców cierpi na depresję poporodową. Najczęściej pojawia się ona w ciągu czterech–sześciu tygodni po porodzie choć według niektórych badaczy może wystąpić nawet do trzech miesięcy po porodzie.”
Ciąża – co zmienia w życiu przyszłych rodziców?
Przygotowanie do ciąży, ciąża, poród i połóg wiążą się z diametralną zmianą w życiu i dotykają kobietę nie tylko w obszarze fizjologicznym, ale także psychicznym, emocjonalnym, społecznym i zawodowym. Gdy pojawia się dziecko w życiu rodziców następuje przeformułowanie systemu wartości i obowiązujących do tej pory zasad. Mimo to pojawienie się dziecka na świecie społecznie uznawane jest wyłącznie za pozytywne wydarzenie. Niewiele uwagi (o ile w ogóle) poświęca się wątpliwościom i trudnościom, przez które przechodzą młodzi rodzice. Tymczasem myśl o porodzie może budzić paraliżujący lęk, a sam poród wiązać z traumatyczną sytuacją np. z przeszłości.
Czas związany z pojawieniem się dziecka nie jest więc jednoznaczny. Na wystąpienie syndromu “baby blues” czy depresji poporodowej mogą wpływać różne czynniki takie jak np. cechy osobowościowe, sytuacja ekonomiczna, doświadczenia rodziców z wczesnego dzieciństwa, a także poziom wsparcia społecznego czy umiejętność radzenia sobie ze stresem. Nie da się jednak tego przewidzieć i często młoda mama lub młody tata muszą sobie z tym poradzić.
Lęk przed zajściem w ciążę, trudności z poczęciem dziecka – powodem zdrowie fizyczne czy psychika?
Już faza przygotowań do poczęcia dziecka może okazać się trudnym doświadczeniem np. gdy pojawi się problem z płodnością. Gdy nie daje się znaleźć przyczyn niepłodności w medycynie coraz częściej sięga się do psychiki. Zadbanie o sferę psychiczną w tym okresie pozwala dostrzec realne potrzeby przyszłych rodziców. Może pojawić się pytanie czy jest to właściwy moment na zostanie rodzicem. Nierzadko wraca się m.in. do własnych relacji i doświadczeń z rodzicami. Mogą też wyjść na pierwszy plan takie tematy jak presja ze strony otoczenia lub rodziny, lęk przed poronieniem, a także brak poczucia bezpieczeństwa, stres czy problemy w związku.
Ciąża a uczucie smutku, złości i niechęci do dziecka
Jedną z największych trudności, z jakimi mierzą się kobiety w tym okresie to brak umiejętności tolerowania ambiwalentnych emocji związanych z ciążą. To całkowicie naturalne, że obok radości, ekscytacji i nadziei, pojawia się uczucie lęku, smutku, zmęczenia, złości czy niechęci do dziecka.
“Czy poradzę sobie jako rodzic?”, “Czy jestem kompetentna do bycia matką?”, “Czy macierzyństwo mnie nie rozczaruje?” – często pojawia się wiele pytań i wątpliwości. Lęk może być spowodowany nową rolą i reorganizacją życia, a także żałobą po dotychczasowym obrazie siebie. Ciąża wiąże się też nierzadko z porównaniami ze swoją matką lub powrotem do własnych przeżyć z dzieciństwa. Nowe spojrzenie pozwala przyszłej mamie lepiej poznać swoje stany emocjonalne, zyskać świadomość dotyczącą wzorców oraz ukrytych przekonań pochodzących z rodziny.
Tokofobia, lęk przed porodem
Lęk przed porodem jest dla wielu kobiet paraliżujący. Określany jest mianem tokofobii i należy do grupy zaburzeń cechujących się odczuwaniem silnego lęku wywołanego bodźcem, który w tym przypadku definiowany jest jako paniczny strach i lęk przed ciążą oraz naturalnym porodem.
Poród może być trudnym doświadczeniem z przeszłości. Zdarza się, że wiąże się z utratą, poronieniem lub śmiercią dziecka. Jak wskazują wyniki badań, kobieta, która ocenia swój poród jako dobry, zyskuje poczucie sprawczości, która z kolei daje jej siłę na pierwszy okres macierzyństwa. Wpływa też pozytywnie na jakość relacji z dzieckiem.
Co to jest “baby blues”?
Syndrom baby blues inaczej określa się jako smutek poporodowy. Występuje u około 80 proc. kobiet. Najczęściej pojawia się po ok. 2-5 dniach po urodzeniu dziecka i trwa około 10 dni. Jego objawami są m.in. umiarkowane obniżenie nastroju, płaczliwość, drażliwość, niestabilność emocjonalna, uczucie zmęczenia, zwiększona wrażliwość na bodźce. Mogą pojawić się także zaburzenia snu, apatia, brak apetytu, zamartwianie się zdrowiem dziecka, nadmierne obwinianie się oraz poczucie braku więzi z dzieckiem. Przy “baby blues” mogą występować również napady złości lub paniki i niepokój związany z pozostaniem z dzieckiem sam na sam.
Rodzice mogą mieć problem z funkcjonowaniem w nowych rolach. Kobieta może czuć się niekompetentna w relacji z dzieckiem. Rodzice mogą doświadczać trudnych uczuć wobec dziecka. Może pojawić się konflikt w relacji partnerskiej. Warto pamiętać o tym, że jeśli “baby blues” nie mija, może się okazać, że kobieta lub mężczyzna cierpi na depresję poporodową.
Depresja poporodowa – objawy
Badania wskazuję, że ok. 13–20 proc. matek oraz ok. 10 proc. ojców cierpi na depresję poporodową. Najczęściej pojawia się ona w ciągu czterech–sześciu tygodni po porodzie choć według niektórych badaczy może wystąpić nawet do trzech miesięcy po porodzie.
Objawami depresji poporodowej są m.in. przygnębienie występujące przez większą część dnia, obniżony nastrój, płaczliwość, zmniejszony poziom energii przez co najmniej dwa tygodnie, a także zwiększony poziom lęku, poczucie winy oraz negatywna ocena siebie. Może łączyć się to ze zmniejszonym poziomem zaufania do siebie, zaburzeniami snu i łaknienia, a także izolowaniem się, myślami o śmierci i chorobie, a nawet zamiarami suicydalnymi.
Kiedy warto skorzystać ze wsparcia okołoporodowego?
Ciąża i poród to okres ogromnych zmian w życiu. Zazwyczaj kobieta i bliskie jej osoby skupiają się głównie na zdrowiu fizycznym nie zwracając tak dużej uwagi na to, co dzieje się w psychice. Tymczasem przyszli rodzice często potrzebują również wsparcia psychicznego i emocjonalnego. Z badań naukowców wynika, że kobiety, które otrzymują wsparcie terapeutyczne w trakcie ciąży, są mniej narażone na wystąpienie depresji poporodowej.
Okołoporodowe wsparcie psychologiczne może być potrzebne m.in. gdy para ma problemy z zajściem w ciąże, gdy nie jest przygotowana na ciążę, gdy kobieta będąc w ciąży odczuwa bezradność i ma poczucie uprzedmiotowienia, a także gdy dziecko urodziło się przed terminem, jest to ciąża wysokiego ryzyka lub występuje kryzys w związku.
Wsparcie psychologiczne nie tylko daje ulgę, ale także wnosi ogromny wkład w rozwój relacji z dzieckiem. Dzięki wsparciu psychologicznemu przyszłym rodzicom łatwiej jest poczuć własne kompetencje rodzicielskie. Jest to także inwestycja w jakość życia i relacji kolejnych pokoleń.
