Lęk przed oceną, natrętne myśli, zamartwianie się, izolowanie i towarzyszące im pocenie, przyspieszony oddech, duszności mogą wskazywać na zaburzenia lękowe. Niestety, bez odpowiedniego leczenia, mają one tendencję do utrwalania się, a nawet pogłębiania. Czym są zburzenia lękowe, jakie są ich objawy i dlaczego, gdy zauważymy je u siebie, warto udać się do specjalisty?
Zaburzenia lękowe to jeden z najpowszechniejszych problemów zdrowia psychicznego. Jak wynika z badania zdrowia psychicznego mieszkańców Polski EZOP II, zaburzenia nerwicowe są bardziej rozpowszechnione w polskiej populacji niż problemy z uzależnieniem i depresją. Zaburzenia lękowe mogą przybierać różne formy – lęku przed nawiązywaniem relacji, lęku przez oceną, ciągłego zamartwiania się, prób kontroli przyszłości. Mogą być też odczuwane w ciele jako zaburzenia psychosomatyczne takie jak napięcie lub ból.
“Przy zaburzeniach lękowych zazwyczaj wystarczająca okazuje się psychoterapia, szczególnie w nurcie poznawczo-behawioralnym, psychodynamicznym lub psychoanalitycznym. Pozwala ona dotrzeć do źródeł problemu i je rozwiązać”
Czym jest lęk i dlaczego jest nam potrzebny?
Lęk to naturalny stan emocjonalny będący nieodłącznym elementem codziennego życia. Pojawia się w obliczu stresujących sytuacji takich jak np. publiczne przemówienia czy zbliżający się egzamin. W przypadku niektórych osób lęk utrzymuje się jednak dłużej i powoduje napięcie i niepokój utrudniając radzenie sobie z codziennymi sprawami. W niektórych przypadkach może wywierać wręcz paraliżujący wpływ, znacząco obniżać jakość życia i utrudniać codzienne funkcjonowanie. W takich przypadkach możemy mówić o zaburzeniach lekowych.
Zaburzenia lękowe – objawy
Zaburzenia lękowe dawniej określane były nerwicami i, jak wspomnieliśmy wyżej, są jednymi z najczęściej występujących zaburzeń psychicznych. Występują zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn, u osób dorosłych i dzieci. Dla zaburzeń lękowych charakterystyczne jest występowanie znacznego poczucia lęku. Może im towarzyszyć depresja, zaburzenia osobowości, zaburzenia apetytu lub uzależnienie.
Istnieje wiele rodzajów lęku. Każdy z nich przejawia się nieco inaczej, jednak można wyróżnić kilka powszechnie występujących elementów. Są to m.in. poczucie zmartwienia i niepokoju przez większość czasu, trudność w uspokajaniu się, poczucie przytłoczenia, a także przerażenie przez nagłe uczucie paniki lub niepokoju. Przy zaburzeniach lękowych występuje również często uczucie bezradności, spodziewanie się czegoś negatywnego, powracające myśli powodujące lęk i doświadczanie nieprzyjemnych stanów takich jak wspomnienia czy koszmary po traumatycznym wydarzeniu.
Zaburzenia lękowe mogą wiązać się także z objawami fizycznymi takimi jak przyspieszone bicie serca, ból w klatce piersiowej, duszności i zawroty głowy. Mogą pojawić się także dolegliwości związane z układem krążenia, oddechowym i pokarmowym. Uczucia te mogą wywoływać także stałe uczucie zdenerwowania, drżenie, napięcie mięśniowe oraz pocenie się, zawroty głowy i obawy o swoje zdrowie lub o zdrowie bliskich. Zaburzenia lękowe często wiążą się też z unikaniem miejsc lub przedmiotów, które wywołują napięcie.
Przyczyny nadmiernej lękowości
Zaburzenia lękowe mogą pojawić się wskutek kombinacji różnych czynników. Wśród predyspozycji do wystąpienia zaburzeń lękowych są m.in. zaburzenia psychiczne występujące w rodzinie, stresujące wydarzenia takie jak zmiana miejsca zamieszkania, pracy, narodziny dziecka, śmierć bliskiej osoby, doświadczanie przemocy np. słownej lub fizycznej oraz doświadczenie traumatycznego przeżycia. Przyczyną zaburzeń lękowych mogą być także problemy ze zdrowiem fizycznym oraz substancje psychoaktywne takie jak alkohol, marihuana czy środki uspokajające. Wpływać mogą na nie również czynniki osobowościowe. Według naukowców do wystąpienia lękowości mogą predysponować m.in. takie cechy jak perfekcjonizm, niska samoocena lub potrzeba kontroli.
Rodzaje zaburzeń lękowych
Do zaburzeń lękowych należą m.in. fobia społeczna, specyficzne postacie fobii, zespół lęku panicznego i uogólnione zaburzenia lękowe.
Fobia społeczna utrudnia funkcjonowanie w tzw. sytuacjach społecznych. Osoby z fobią społeczną czują silny lęk, gdy pojawia się ewentualność bycia ocenionym, skrytykowanym, zawstydzonym czy upokorzonym. Obawy te mogą wywoływać dodatkowo objawy fizyczne takie jak napięcie, pocenie się, czerwienie, kołatania serca i przyśpieszony oddech. Osoby z fobią społeczną z uwagi na silny dyskomfort związany z przebywaniem w sytuacjach społecznych, często ich unikają.
Fobie specyficzne objawiają się silnym lękiem przed danymi obiektami lub sytuacjami. Wśród nich są m.in. fobie zwierzęce (np. lęk przed wężami), fobie związane ze środowiskiem naturalnym (np. lęk przed burzą), fobie związane ze zranieniem, fobie sytuacyjne (np. lęk wysokości) i inne fobie (np. lęk przed tłokiem lub liczbą 13). Zazwyczaj osoby doświadczające tego rodzaju fobii unikają kontaktu z bodźcami wywołującymi fobię. Fobii tego rodzaju mogą towarzyszyć takie objawy fizjologiczne jak kołatanie serca, przyspieszony oddech i pocenie.
Lęk paniczny to doświadczanie nagłych ataków paniki, które trwają ok. 5-20 minut. To intensywne epizody silnego lęku, którym często towarzyszą takie objawy fizjologiczne jak duszność, pocenie, palpitacje serca, drżenie ciała, płytki oddech, zawroty głowy, uczucie nierealności, odrętwienie, mdłości, ból brzucha, lęk przed śmiercią. Napady paniki nie są związane z żadnym czynnikiem sytuacyjnym. Pojawiają się nagle i towarzyszy im nagłe uczucia przerażenia.
Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne (OCD) charakteryzują się występowaniem powtarzających się natrętnych myśli (obsesji) i przymusowych czynności (kompulsji). Obsesje przybierają postać niechcianych, powtarzających się myśli, obrazów i impulsów, które są trudne do skontrolowania i powodują stres, nawet gdy osoba ich doświadczająca zdaje sobie z nich sprawę. Osoba dotknięta OCD może odczuwać lęk dotyczący np. zdrowia i zarazków, pieniędzy lub bezpieczeństwa najbliższych. Kompulsje pojawiają się zwykle w odpowiedzi na obsesje i stanowią sztywne, powtarzające się rytuały, które osoba czuje się zmuszona wykonywać. Mają służyć redukcji napięcia wywołanego natrętnymi myślami i są to np. częste mycie rąk, sprawdzanie i układanie przedmiotów, a także powtarzanie w myślach pewnych fraz lub uporczywe liczenie lub modlitwy. Obsesje są kłopotliwe dla pacjenta i dotyczą spraw, których się boi. Kompulsje mają zapobiec ich urealnieniu.
Zespół ostrego stresu (ASD – acute stress disorder) i zespół stresu pourazowego (PTSD – post traumatic stress disorder). ASD może wystąpić po przeżyciu traumatycznej sytuacji. Występują tu objawy dysocjacyjne takie jak uczucie odrętwienia, depersonalizacja, poczucie oszołomienia, derealizacja, izolacja od ludzi i problemy z pamięcią. Objawy są następstwem szokującego wydarzenia i trwają od kilku dni do miesiąca. Gdy jednak utrzymują się dłużej niż miesiąc wówczas może to świadczyć o zespole stresu pourazowego. PTSD może wystąpić wskutek traumatycznego doświadczenia takiego jak wojna lub napaść, wypadek komunikacyjny lub znęcanie psychiczne w dzieciństwie. Wśród objawów PTSD są m.in. ciągłe napięcie i trudności w odprężeniu się. Mogą pojawiać się także koszmarne sny, wspomnienia traumatycznego wydarzenia, unikanie za wszelką cenę wszystkiego, co jest związane z traumatycznym wydarzeniem. Osoby z PTSD często mają także kłopoty ze snem, koncentracją i odczuwaniem pozytywnych emocji. Mogą szybko się denerwować i mieć problem z przypomnieniem sobie przebiegu traumatycznych wydarzeń.
Zespół lęku uogólnionego (GAD – generalized anxiety disorder) charakteryzuje się nierealistycznym lękiem przed potencjalną katastrofą lub nieszczęściem. Jest to uogólniony i uporczywy lęk, który występujący niezależnie od okoliczności i wpływa negatywnie na codzienne funkcjonowanie. Wywołuje objawy takie jak napięcie mięśniowe, drażliwość i zaburzenia snu i zamartwianie się. Przedmiotem zamartwiania się mogą być finanse lub stan zdrowia najbliższych. Zespół lęku uogólnionego również charakteryzuje się określonymi objawami. Mogą to być pocenie się, drżenie, zawroty głowy, przyśpieszone bicie serca i uczucie zdenerwowania. Pacjent boi się, że go lub kogoś z jego bliskich spotka coś złego, obawia się utraty zdrowia lub śmierci.
Jak leczyć zaburzenia lękowe?
Przy zaburzeniach lękowych zazwyczaj wystarczająca okazuje się psychoterapia, szczególnie w nurcie poznawczo-behawioralnym, psychodynamicznym lub psychoanalitycznym. Pozwala ona dotrzeć do źródeł problemu i je rozwiązać. Często podczas terapii pacjent uczy się dostrzegać wzorce swojego myślenia, zachowania oraz bodźce, które wywołują w nim uczucie lęku. W procesie pracy z lękiem ważna jest psychoedukacja oraz akceptacja lęku, myśli lękowych i rozpoznawanie irracjonalnych przekonań na ich temat. W procesie terapeutycznym pacjent uczy się jak nie reagować na natrętne myśli i tolerować niepewność, na bazie której rozwija się zaburzenie. Proces terapeutyczny pozwala więc choremu rozwiązać problemy i wewnętrzne konflikty.
W niektórych przypadkach niezbędna może okazać się wizyta u lekarza psychiatry i leczenie farmakologiczne, które złagodzi objawy. O tym, jak przygotować się do wizyty u psychiatry pisaliśmy tutaj. Złagodzić objawy mogą m.in. leki antydepresyjne, benzodiazepiny, które działają przeciwlękowo i uspokajająco czy beta-blokery.
Lęk, fobie, natrętne myśli, zamartwianie się i ataki paniki negatywnie wpływają na podejmowane przez nas decyzje i nasze relacje z otoczeniem. Zniechęcają do działania i nierzadko przejmują nad nami kontrolę. Dlatego, gdy dostrzeżemy u siebie objawy zaburzeń lękowych, warto skonsultować się ze specjalistą. To pierwszy krok do lepszego samopoczucia, budowania większej pewności siebie i satysfakcjonującej samorealizacji.
