Poczucie bezwartościowości, obsesyjny perfekcjonizm, brak przeżywania radości czy problemy z nawiązywaniem bliskich relacji – z tym często borykają się dorosłe dzieci alkoholików, czyli osoby z syndromem DDA. Skutków bycia wychowywanym w dysfunkcjonalnej rodzinie z problemem alkoholowym jest jednak znacznie więcej. Z czym zmagają się osoby DDA? Kiedy warto zwrócić się po pomoc psychologiczną?
W Polsce jest ponad 2 miliony osób uzależnionych od alkoholu. Z powodu alkoholizmu cierpią jednak nie tylko osoby uzależnione, ale także ich rodziny. Osób współuzależnionych jest więc znacznie więcej. Skutki dorastania w dysfunkcjonalnej rodzinie, w której jeden z rodziców lub oboje nadużywali alkoholu, są odczuwane przez całe dorosłe życie. Nazywane są syndromem DDA.
Nałóg picia alkoholu przez rodzica często powoduje poważniejsze urazy psychiczne w przypadku dziecka niż samej osoby uzależnionej. Dorosłe Dzieci Alkoholików stają się zakładnikami własnych wzorców postępowania wypracowanych po to, by „przeżyć” w rodzinie. Niestety, mechanizmy te są najczęściej szkodliwe i należą do dezadaptacyjnych sposobów radzenia sobie. Mogą być powodem braku poczucia wewnętrznego spokoju, satysfakcji życiowej i szczęśliwości oraz uniemożliwiać pełną samorealizację mimo podejmowanych starań, wysiłków i osiąganych sukcesów.
“W rodzinach alkoholowych istnieje silna potrzeba ukrywania nałogu przed osobami z zewnątrz. Dziecko uczy się, że nie warto nikomu ufać, nikomu nic mówić i nie wolno czuć. To sposób na odcięcie się i “zamrożenie” na odczuwanie bolesnych emocji.”
Uzależnienie od alkoholu rodziców – z perspektywy dziecka
Dziecko, które dorasta w rodzinie z problemem alkoholowym, często na co dzień doświadcza lęku, niepewności, poczucia wstydu i nieustannego napięcia. Może towarzyszyć mu poczucie niższości, izolacji i osamotnienia. Na dodatek doznaje bolesnych strat i rozczarowań, nie otrzymuje zainteresowania ze strony rodziców i nierzadko doświadcza frustracji z powodu naruszenia podstawowych życiowych potrzeb takich jak potrzeba bezpieczeństwa, akceptacji czy potrzeba bycia ważnym.
Rodzice uzależnieni od alkoholu lub współuzależnieni są skoncentrowani na piciu własnym lub małżonka, często niezdolni do uwagi i wspierania dziecka. Ich uwikłanie w dramatyczną sytuację domową sprawia, że dziecko zostaje samo ze swoją dziecięcą potrzebą bycia kochanym i nie dostaje tego, co w naturalny sposób mu się należy. Przez to z kolei może dojść do wniosku, że to z nim “coś jest nie w porządku”.
Doświadczenie bycia wychowywanym w rodzinie z problemem alkoholowym zawsze zostawia ślad. Dorosłe osoby z syndromem DDA w swoim dorosłym życiu często doświadczają problemów związanych z kontaktami interpersonalnymi i funkcjonowaniem emocjonalnym. Nic dziwnego. W rodzinach alkoholowych istnieje silna potrzeba ukrywania nałogu przed osobami z zewnątrz. Dziecko uczy się, że nie warto nikomu ufać, nikomu nic mówić i nie wolno czuć. To sposób na odcięcie się i “zamrożenie” na odczuwanie bolesnych emocji.
DDA i role odgrywane przez dzieci w rodzinie alkoholowej
Dzieci alkoholików często przyjmują określone role, dzięki którym mogą funkcjonować w dysfunkcjonalnym środowisku rodzinnym. Wśród nich są m.in.:
Bohater rodzinny – najczęściej pełni ją najstarsze dziecko, które zaczyna być odpowiedzialne za wszystkich członków rodziny, zajmuje się rodzeństwem i opiekuje domem. W szkole to często wzorowy uczeń. Nierzadko rezygnuje z zaspokajania własnych potrzeb i przyjemności na rzecz innych członków rodziny, np. by godzić rodziców. Nie okazuje swojego cierpienia ani bólu.
Kozioł ofiarny – często wyładowywane są na nim wszystkie emocje, przez co jest obwiniane i poniżane. Żyje w przekonaniu, że jest kimś gorszym, a rodzice wmawiają mu, że są z nim problemy wychowawcze. To sprawia, że narażone jest na sięganie po używki w młodym wieku.
Dziecko niewidzialne izoluje się od rówieśników, odcina od rzeczywistości i wchodzi we własny świat fantazji. Często ma problemy ze snem, niską odporność organizmu, jest smutne lub, jak na swój wiek, poważne.
Maskotka/błazen to ozdoba rodziny, a jego zachowanie takie jak robienie żartów czy wygłupianie się pozwala na rozładowanie napięcia w rodzinie. Nikt nie traktuje go poważnie, a dziecko traci umiejętność rozróżnienia, co jest poważne, a co nie.
To, w jaką rolę wejdzie dziecko w rodzinie z problemem alkoholowym, może zdeterminować objawy, jakich osoba z syndromem DDA doświadczy w dorosłości.
Fałszywe osobowości
Rodziny z problemem alkoholowym należą do jednej z najbardziej dysfunkcjonalnych, a dziecko, by przeżyć w takiej rodzinie, musi podejmować się pełnienia określonej roli. Nazywane jest to “fałszywą osobowością”.
Fałszywe osobowości to zaprzeczenie prawdziwych emocji. Stanowi niejako pancerz, który ma chronić przed brakiem miłości, opieki i zranieniem. To mechanizm obronny dziecka alkoholika, dzięki któremu rzeczywiste emocje, poczucie krzywdy lub cierpienia i osamotnienia stają się tak ukryte, że ich wydobycie jest niezwykle trudne. Fałszywa osobowość, której celem była zdolność adaptacyjna w dzieciństwie, w życiu dorosłym może stanowić poważną dysfunkcję i przeszkodę w budowaniu satysfakcjonującej, jakości dorosłego życia.
Cechy osób z syndromem DDA
Dorosłe Dzieci Alkoholików ujawniają podobne cechy zachowania. Są to m.in. krytyczna samoocena, poczucie odmienności, nadmierny perfekcjonizm lub poczucie bycia „do niczego”. Nieobce może być im także kontrolowanie wszystkiego lub, przeciwnie, życie całkowicie bez kontroli. Nierzadko odczuwają poczucie wstydu szczególnie wobec własnych potrzeb i uczuć. Ignorują własne potrzeby emocjonalne, często mają problem z przeżywaniem radości i cieszeniem się życiem.
Osoby DDA często charakteryzuje także nadmierna odpowiedzialność bądź jej brak, nadwrażliwość lub obojętność oraz zachowania impulsywne i labilność emocjonalna. DDA charakteryzuje się także problemami z nawiązywaniem bliskich relacji i utrzymywaniem przyjaźni. Nieobcy jest im wysoki poziom nieufności lub wrogości wobec innych oraz lęk przed odrzuceniem. Zdarza się, że osoby z DDA prowokują kryzysowe sytuacje, pełnią rolę opiekunów innych i zaspokajania ich potrzeb. Mogą też czuć się męczennikiem lub ofiarą i mieć poczucie stałego zmęczenia fizycznego.
Osoby z syndromem DDA mogą również mieć problemy ze stworzeniem spójnego obrazu samego siebie. Mogą charakteryzować się chwiejnością emocjonalną, mieć stany drażliwości i cierpienia bez wyraźnej przyczyny. Mogą przejawiać wrogość, nieufność, podejrzliwość lub poczucie winy w relacjach z innymi. Wreszcie, mogą odczuwać niski poziom zadowolenia z sukcesów, samorealizacji i wykorzystywania własnego potencjału. Osoby z syndromem DDA mogą też wykazywać się niedojrzałością emocjonalną w pełnieniu ról społecznych, np. partnera czy pracownika.
Psychoterapia DDA – na czym polega?
Psychoterapia DDA pomaga w uwolnieniu się od skutków traumatycznych doświadczeń z dzieciństwa. Jest procesem zrozumienia wypracowanych w dzieciństwie mechanizmów funkcjonowania, które w życiu dorosłym są autodestrukcyjne. Psychoterapia DDA daje możliwość wglądu w wypierane dotąd przeżycia emocjonalne, pozwala uporać się z trudnym dzieciństwem uporządkować sprawy i wypracować nowy styl funkcjonowania. Umożliwia również separację-indywidualizację i zrewidować ocenę samego siebie.
Terapia osób z DDA pozwala rozpocząć świadomy proces odzyskiwania wolności. Dzięki niej pacjent stopniowo odzyskuje kontrolę nad własnym życiem. Uczy się funkcjonować zgodnie z własnymi potrzebami, potencjałem i aspiracjami. Terapia DDA pozwala nabyć umiejętność rozpoznawania stanów emocjonalnych, dostrzegać przyczyny ich przeżywania i pozwala na głęboką, zindywidualizowaną pracę.
Zmiana jest możliwa
Zdrowie psychiczne i związane z nim dobre samopoczucie to kluczowe wartości, które pozwalają osiągać satysfakcję życiową. Osoby z syndromem DDA przez swoją przeszłość należą do grupy podwyższonego ryzyka, które szczególnie powinny dbać o swój dobrostan psychiczny. Wychowywanie się w rodzinie z problemem alkoholowym zwiększa bowiem ryzyko pojawienia się problemów ze zdrowiem psychicznym.
Praca psychoterapeutyczna może znacząco podnieść poziom dobrostanu psychicznego i być drogą do satysfakcjonującego życia opartego na samorealizacji i korzystania z potencjału jednostki.
